under the sponsorship of ILV, A.C.
Mehcanohtlahtol de Zacatlán,
|
In mehcanohtlahtol den municipios de Zacatlán, Ahuacatlán uan Tepetzintla tlahtouah itich miqueh altipemeh tlen intlatilanal ninqueh municipios. Yehuan pouih norte de Puebla, México. Siquin altipemeh tlen tlahtouah mehcanoh yeh ninqueh: San Miguel Tenango, Xonotla, Tenantitla, Zoquitla, Yehuala, Xochitlaxco, Ahuacatlán, Tepetzintla, Cuacuila, Ixquihuacan, Tetelancingo, Omitlán y Cuacuilco. In mehcanoh de ninqueh altipemeh amo uehca mota iuan tlen tlahtouah ic Zacapoaxtla uan ic Huauchinango. Naquin tlahtouah español quixmatih itoocaa náhuatl.
Tlen icteixmatiltia in INEGI (2002), in yeyi municipios sansican quinpiyah queh 92,000 tocniuan. Miqueh de ninqueh tocniuan chanchiuah itich in municipio de Zacatlán, ompa sa siqui altipemeh tlen tlahtouah mehcanoh, pero itich nocsiquin ome municipios miqueh naquin tlahtouah ica non tlahtol. Se tlaixyehyecol de quesquin in tocniuan tlen tlahtouah mehcanoh itich in yeyi municipios ahsi quemeh 17,000 tocniuan.
Quenih o canih ualeuah ninqueh tocniuan tlen tlahtouah mehcanoh, amo ocachi secmati. In Torquemada quemeh in Alva Ixtlilxóchitl ictematiltiah que campa ic cah Zacatlán uan San Miguel Tenango otlayacantoyah tlen ualeuah den yauehcau tlayacanqui chichimeca Xólotl, naquin ocquitzteu Texcoco. Itich in siglo XII oehcoqueh in olmeca-xicalancas de Tlaxcala uan den ixtlauacyoh de Puebla, tlen tlahtouah náhuat. Yehuan oehcoqueh nic in tolteca-chichimecas uan in teochichimecas oquintotocatahqueh de ompa, satepan de que ouitz Tula. Sannoyiuqui quemeh ninqueh tlen oehcoqueh nesi oehcotahqueh itich nochi nin tipeyoh ocsiqui chichimecas tlen otlahtouayah mehcanoh náhuatl. (García Martínez 1987, López Alcaide 1998.)
Quen quinchihchiuah in tlaquemeh uan ocsiqui tlensa matiquitl, nochipa ica moteixmatiltiah ninqueh altipemeh, nic nintiquiu cualtzin tlachiutli uan simi tiquiyoh. Se tlanextilil de nin yeh nitlaquen in siuatzintli, nic cualtzin uan noyiuqui quen simi oueh tlachiutli. Mocui yeh nin: in tohmicueyitl, in ilpicatl, in tlahmachcamisahtli, in tzonilpicatl xohxochiyoh uan in quixquemitl tlen yaui pani den tlahmachcamisahtli. Icpiya que ittosque que itich in tlaquemitl uan itich tlen tlamachiutli uilica catqui itlah tlen mopatla tzocotzin itich se uan ocse altipetl, uan ohcon mixmati itich tlen altipetl tlachiutli.
Nintiquipanolis den tocniuan de ninqueh altipemeh ocachi cahsih itich in acaualtiquitl uan quen siquin quisah tiquititiueh ocsican. Noyiuqui mochiua tlensa tlatiyotl, ica non noyiuqui motiquipanouah ihcuac ictiquih uan icnamacah, quemeh in manzana, ciruelo, pera, auacatl, durazno, cacauatl uan tlensa ocsiqui. In siuatzitzin noyiuqui tlamatlanih para quintiquipanosqueh ninchanehcauan, uan quinchiuah tlaquemeh de ic nican para in siuatzitzin, quinchiuah uahcalten, soquichiuah uan canah quicuih in soyatl tlen ica icmachiuah tlensa. Nochi nin icchiuah uan ocsiqui tlensa. |
Soquichiuani
|
¡Cuali se cochi itich uahcal!
|
Tzahtzitipetl
(noyiuqui uilis itconitas itich non achtoh foto non catqui tlacpac)Ohcon mixmati nic ihcuac chicauac setlahtoua tlanahnanquilia. |
--Pedro Hernández Hernández
Publicaciones disponibles en este sitio
Referencias:
Alva Ixtlilxóchitl, Fernando de. Obras históricas. Edición 1975. México: UNAM.
García Martínez, Bernardo. 1987. Los Pueblos de la Sierra: El poder y el espacio entre los indios del norte de Puebla hasta 1700. México: El Colegio de México.
López Alcaide, Neftalí. 1998. “San Miguel Tenango: monografía mínima”. Fojas Culturales, No. 167/247, agosto de 1998, pp. 5-19. Puebla: Secretaría de Cultura.
Torquemada, Fr. Juan de. 1615. Monarquía indiana. 3 volúmenes, edición 1975. México: UNAM.